Поенти од најпознатата теоретичарка на тоталитаризмот, за „нормалноста“ на злосторниците, за „баналноста на злото“, за вината за сочесништво на сите соработници на режимите, без разлика на нивните мотиви, за „оние кои избрале да умрат наместо да убијат“, почитувајќи ја мислата дека „што и да се случи, сé додека живееме, ние ќе мораме да живееме заедно со самите себе”…
„Проблемот со Ајхман беше токму тоа што толку многу беа како него, и дека многу од нив, не биле ни перверзни ниту садисти, дека тие биле, а и сé уште се, страшно и застрашувачки нормални. Од гледна точка на нашите правни институции и на нашите морални стандарди на пресуда, оваа нормалност е многу пострашна од сите злосторства заедно, што имплицира – како што е кажано во Нирнберг, одново и одново, од обвинетите и нивните бранители – дека овој нов вид на криминалец, кој е всушност hostis generis humani, (непријател на човечкиот род) прави злосторства под околности коишто оневозможуваат тој да знае или да чувствува дека греши”, пишува Хана Арент, во книгата „Ајхман во Ерусалим“.
Издадена во 1963-тата година, оваа книга Арент му ја посветува на судењето на еден од главните архитекти на Холокаустот, Адолф Ајхман, со што придонесува „баналноста на злото“ да стане една од најпознатите идеи на пост-воениот дискурс.
Арент, како една од најцитираните политички мислителки за тоталитаризмот, многу често е критикувана, па така и овој концепт со баналноста на злото, предизвикува голема контроверзност, особено изјавата на Арент дека „Ајхман не е чудовиште, туку кловн“.
Како што стои во статијата со наслов „Хана Арент за личната одговорност под диктатура: Подобро е да се страда наместо да се соработува“, објавена на порталот Open Culture, германска теоретичарка пишувала дека, треба да се обвинат и жртвите кои биле принудени да соработуваат, благодарение на кои нацистичкиот офицер изгледал нормално и незабележително, со што всушност, тој се ослободувал од огромната морална тежина на неговата одговорност.
Во есејот „Лична одговорност под диктатура“, Арент потенцира дека доколку на Ајхман му било дозволено да биде репрезент на монструозниот и нечовечки систем, наместо на шокантно обични, човечки суштества, неговата пресуда ќе го направела жртвено јагне, со што останатите би сноселе одговорност. Но, наместо тоа, Арент верува дека сите оние кои соработувале и работеле за режимот, без разлика на нивните мотиви, се соучесници и морално виновни. Но, таа вели дека оние кои соработувале не биле, всушност, криминалци, и покрај нивните огромни морални злосторства, туку дека тие избрале да бидат послушни и да ги следат насоките и правилата на очигледно криминалниот режим. Таа посочува дека сите слуги на режимот се согласиле со одреден степен на насилство, а имале и други опции, иако тие опции би можеле да бидат фатални. Цитирајќи ја Мери Мекарти, Арент пишува: „Ако некој впери пиштол во Вас и Ви рече, убијте го Вашиот пријател или јас Вас ќе Ве убијам, тој Ве искушува, тоа е сè“.
Ваквата околност може да биде „правен изговор“, за убиство, но германската мислителка се обидува да го дефинира „морално прашање“, Сократскиот принцип во кој, според неа, сите ние веруваме, односно: „Подобро е да се страда, отколку да се прави лошо“ дури и кога лошото е закон. Таа тврди дека луѓето како Ајхман се само почитувачи на законот, заштитени со општествени привилегии, а не криминалци и психопати. Арент пишува дека токму членовите на респектабилното општество кои не биле допрени од интелектуалниот и морален пресврт во раните фази на нацистичкиот период, се всушност, првите кои попуштиле. Тие учествувале во замената на еден систем на вредности против друг, без воопшто да размислат за моралот и вредностите на новосоздадениот систем.
Додека, оние кои избрале да умрат наместо да убијат, според Арент, не се високо интелигентни и софистицирани во однос на моралните прашања, тие се едноставно, критички мислители што го практикуваат она што Сократ го нарекува „тивок дијалог помеѓу мене и јас”. Луѓе кои одбиваат да се соочат со иднината, каде ќе треба да живеат со себеси, по сторување или овозможување злосторства. Арент потенцира и потсетува дека „што и да се случи, сé додека живееме, ние ќе мораме да живееме заедно со самите себе”.
Можеби бројот на ваквите критички мислители е мал и навидум неефективен, но во доволно голем број, би можел да смени многу, вели оваа мислителка. Цитирајќи го Џејмс Медисон, Арент пишува дека сите влади почиваат на „согласност”, наместо на „крајна послушност“ и потенцира дека лидерот би бил беспомошен без согласност од владата и корпоративните вработени. Но, според неа, во моментот кога луѓето се чувствуваат најмногу како немоќни и под принуда, искреното признавање на сопствената импотенција може да ни даде „последен остаток на сила” – да одбиеме.
„Можеме само за момент да замислиме што би им се случило на ваквите форми на владеење, ако доволен број луѓе дејствуваа ‘неодговорно’ и одбиваа да им дадат поддршка, дури и без активен отпор и бунт, за да видиме колку ефикасно оружје, тоа би можело да биде“, истакнува Арент.
Арент потенцира дека потенцијал на граѓанска непослушност претставуваат многуте варијации на ненасилна акција и отпорност, иако сепак, е свесна дека таквиот отпор може да има огромна цена за човечкиот живот. Но, потенцира дека алтернативите, како ваквите криминални режими кои неретко се реинкарнација на апсолутно зло, како што е Хитлеровиот нацизам, се застрашувачки полоша опција.
Оваа статија, која очигледно кореспондира и со современите политички процеси, е уште една потврда дека матката што ги роди ваквите криминални режими, репродуцира нови апсолутни зла во 21-от век.
извор: Цивил
