Со евентуалната руска воена интервенција во Украина, последиците нема да бидат само регионални, а уште помалку билатерални, туку глобални тектонски.
Русија сега промовира нова политика, која е јасно обележана со минатите напори на Михаил Горбачов и Борис Елцин за интеграција и соработка со Западот. Сега станува збор за политика целосно дизајнирана според логиката на Студената војна. Во суштина, станува збор за акција помеѓу два спротивставени регионални концепти – едниот со отворена врата кон НАТО и нови проширувања, а вториот – тврдењата на Русија дека таквото проширување на НАТО е спротивно на нејзината национална безбедност, претендирајќи нова геополитичка поделба (Јалта-2)!
Сето ова фрла сериозна сенка на постоечката меѓународна безбедносна политика и нејзината сегашна рамнотежа. Во исто време, тоа е во спротивност со основните принципи на меѓународното право, кои го гарантираат суверенитетот и територијалниот интегритет на секоја суверена држава и на кој било начин забрануваат употреба на сила.
Доколку Русија пристапи кон нова инвазија врз Украина, сигурно би следела силна реакција од голем број држави во меѓународната заедница. Некои земји веќе ја снабдуваат украинската армија со оружје од нова воена технологија. Дополнително, Москва може да очекува нова рунда санкции и речиси сигурен колапс на Балтичкиот „Северен тек-2„ (гасоводот), за кој Русија и Гаспром потрошија десетици милијарди евра. Исто така, енергетската криза во Европа би се влошила со прекинот на испораките на руски гас, но и финансиската состојба во Русија би завршила со колапс поради блокади и санкции. Рускиот гас сочинува 40 отсто од потребите на европскиот континент. Во Германија е повеќе од 55 отсто, додека руската нафта околу 25 отсто. Во исто време, Русија сè уште многу се потпира на продажбата на енергенси, која сочинува повеќе од 30 отсто од нејзината економија и повеќе од 60 отсто од нејзиниот извоз.
Несомнено е дека Русија сака да има големо политичко влијание врз владата и државата Украина, додека САД со години го стимулираат нејзиното членство во НАТО. Претензиите на Русија се вперени кон православното мнозинство во источна Украина со делумно руското население (источно од реката Днепар), бидејќи западниот дел е населен со мнозинско католичко население. Познато е дека Русија ги поттикна немирите во Донбас во 2014 година, за силно да влијае на украинската влада и нејзината надворешна политика и да го спречи нејзиниот влез во НАТО. По многу жртви и разурнувања, со посредство на ЕУ (особено Германија), беше потпишан мировниот план наречен „Минск 2“, кој не ги даде очекуваните резултати.
Интересите на западните држави се различни. На новата германска влада, не и е лесно да го изгуби рускиот пазар, да се соочи со прекинот на рускиот гас и со парализата на „Северен тек-2“. Претседателот Бајден пред неколку дена изјави дека руската интервенција би значела смрт на „Северен тек-2“. Да не заборавиме дека изградбата на „Северен поток-2“ се правел спротивно од принципите на европската енергетска стратегија. Меркел пред седум години ја осуди Русија за интервенција во Донбас и за анексија на Крим, но истовремено ги спречи тогашните НАТО земји да ја вооружат Украина, а во исто време даде дозвола за изградба на „Северен тек-2“!
Доколку избие војната, Западот би можел да употреби строги економски санкции, особено за руските банки и увозот на клучни технички делови, како што се чиповите итн. САД имаат помала трговија со Русија во споредба со ЕУ, која е најголемиот трговски партнер на Русија.
Турција клучен фактор!
Неодамнешната криза околу Украина, меѓу Русија и западниот блок предводен од САД, ги има вклучено и односите меѓу Турција и другите актери во можниот конфликт. Неодамнешната криза, која се заканува со воена ескалација во Европа, може да отвори нова жешка страница во односите меѓу Турција, САД и НАТО и Русија. Сето ова веројатно негативно ќе се одрази на односите меѓу Анкара и Москва, кои со години бележат напредок.
Турција е во НАТО од 1952 година и во рана фаза аплицираше за членство во ЕУ. Сепак, нејзините односи со овие две организации продолжуваат да бидат чувствителни и сложени, дури и со периодични тензии. Меѓу нив има и некои главни прашања за кои имаат различни мислења. Во првите редови е прашањето за поддршката на САД за Сириските демократски сили, кои Анкара ги смета за терористичка и сепаратистичка организација. Тука е и прашањето за несоработка на американската администрација со Анкара во однос на паралелната организација и нејзиниот лидер Фетулах Ѓулен, кој живее во САД, потоа во врска со турското купување на рускиот систем за противракетна одбрана С-400 итн.
Како резултат на тоа, притисокот на САД врз Турција постојано се зголемуваше во последните пет години, дури и со некакви економски санкции против турските владини претставници. Џо Бајден дури ја исклучи Турција од проектот за борбени авиони Ф-35 во кој таа беше партнер. Дури и со ЕУ ситуацијата се врати во фазата пред преговорите. Нејзиниот пат до членство е замрзнат веќе долго време, но дури и договорот за репатријација на бегалците, потпишан со турската влада на чело со Ахмет Давутоглу во 2016 година, сè уште не е целосно спроведен.
Ова го користи Русија, која ја фаворизираше Турција во Сирија. Ова ја натера Анкара со години да изгледа поблиска до својот традиционален противник и историски непријател отколку до своите сојузници и партнери во НАТО. Но, се чини дека неодамнешните кризи меѓу Русија и САД, предводени од САД, би можеле да поттикнат некоја сериозна промена во овој поглед. Турција сега е потенцијален конкурент на Русија за голем број прашања и досиеја од Сирија, Либија, Црното Море, Балканот, до Кавказ и Централна Азија. Затоа, доколку САД и НАТО сакаат да ја испровоцираат Москва во некоја од овие арени, Турција дефинитивно ќе им треба. Особено што таа е втора воена сила во НАТО. Турција има извонредна стратешка карта во случај на воена конфронтација со Русија. Тоа се морињата кои се сметаат за клучни за влез во Црното Море, бидејќи Конвенцијата од Монтре (1936) и дава право на Турција да определи кои бродови можат да преминат во случај на вооружен конфликт.
Така, како резултат на овие цели, американската и европската реторика кон Турција во последно време значително се промени. Наместо за закани, притисоци и санкции, сега се зборува за дијалог, соработка и координација. Понатаму, САД ги информираа Грција, Турција и Израел на 10 јануари дека ја повлекле поддршката од проектот „EastMed“, проект за транспорт на природен гас во Европа, во грчко-израелското партнерство, кое ја игнорираше Турција. Турските медиуми го цитираа грчкиот воен магазин дека САД „ја заземаат турската страна, на штета на грчката позиција“. Неколку дена подоцна турските медиуми објавија дека „Грција добила втор удар“ кога американската компанија „Ексон мобил“ и француската „Тотал“ поставиле сеизмички анализи во источниот Медитеран во спорната област меѓу Турција и Грција. Дури и Москва сега е лута на Турција поради продажбата на воените беспилотни летала „Бајрактар“ на Украина. Турција дури и го задржува ставот на НАТО за спречување на каква било руска воена акција во Украина, повикувајќи на дипломатско решение на кризата, иако со помек тон од нејзините западни сојузници.
Ограничена или целосна интервенција?
По падот на Советскиот Сојуз, Русија беше значително ослабена. САД и НАТО станаа покровители на униполарниот свет. Но, сега не станува збор за Русија од 1990-те, која беше принудена да ги повлече воените бази од многу источни земји. Сега Путин мисли дека нешто може да се врати од минатото. Ако ова е точно, тогаш конфликтот ќе биде од големи размери. Но, ако вистинската цел е Украина да се неутрализира, без право да учествува во воени сојузи, тогаш нема да има потреба од конфликт со многу жртви, туку ограничени интервенции, доволно за да се постават целите. Путин е мајстор да ги принудува другите да прават соодветни потези под притисок. Можни се и други комбинации на хибридни акции, со цел да се собори легитимната влада и да се инсталира некоја марионета во Киев!
Доколку дојде до конфликт од големи размери, тогаш тектонските движења во меѓународната безбедност нема да се однесуваат само за Европа туку и во целиот свет. Светот повеќе нема да биде како што беше вчера!
