28 дена во февруари со 28 ретки дијагнози
Во месецот со најмалку дена во годината, во месецот кој пациентите со ретки болести го викаат „свој“, месецот кој е редок по своите ретки 28 дена и оваа година, петта по ред, ќе се обидеме поблиску да Ве запознаеме со ретките болести. Да ги дознаеме предизвиците и проблемите со кои се соочуваат. Како ја добиваат дијагнозата? Дали има некаков лек? Колку и дали воошто се пристапни и достапни лековите?…
Псевдоахондроплазија/Pseudoachondroplasia (PSACH), МКБ Q77.8, преваленца/распространетост: 1-9/100.000
Псевдоахондроплазијата (PSACH) е ретка, наследна болест која влијае на растот на коските, поточно е состојба на џуџести кратки екстремитети поврзана со доживотна болка во зглобовите и ран почеток на остеоартритис. Постои пореметување на конверзијата на ‘рскавицата во коската (процес наречен осификација), особено во долгите коски на рацете и нозете. Првенствено се карактеризира со низок раст, непропорционално кратки раце и нозе (екстремитети), блага до умерена краткост на прстите (брахидактилија) и широки, кратки раце и стапала (т.е. џуџест раст со кратки екстремитети, особено во долгите коски на рацете и нозете), нормални црти на лицето и големина на главата, нормална интелигенција. Постои изразена мобилност (подвижност) во зглобовите на прстите, лактите и колената. Болката во зглобовите е честа појава на сите возрасти; остеоартритисот се јавува во раната зрелост и ги зафаќа сите зглобови.
Причини: Псевдоахондроплазијата е предизвикана од промена (мутација) во генот на протеинот на ‘рскавицата олигомерна матрикс (COMP) и се пренесува во автосомно-доминантен модел. Триесет проценти од случаите се фамилијарни со заболен родител кој ја пренесува состојбата, додека кај 70 % се јавуваат како случајна, нова („де ново“) мутација што значи дека во повеќето случаи, генската мутација настанала во моментот на формирање на јајце-клетката или спермата само за тоа дете. Штом ќе се случи мутацијата, таа се пренесува како доминантен модел од засегнатата индивидуа на нивното дете. Ризикот од пренесување на абнормалниот ген од засегнатиот родител на потомството е 50 % за секоја бременост без оглед на полот на детето.
Знаци и симптоми:
- кратки раце и нозе;
- доцнење во лазење и одење;
- болка во зглобовите на рана возраст;
- ограничен опсег на движења на лактите и колковите;
- абнормално голем опсег на движење на зглобовите (хиперекстензибилност) во рацете, и глуждовите;
- деформации на колената, како што се genua vara (колена што се насочени кон надвор) или genua valga (колена што се насочени навнатре);
- искривување на ‘рбетот, вклучително и сколиоза или лордоза, внатрешно искривување на цервикалниот (горниот дел) и лумбалниот (средниот) дел на ‘рбетот.
Доенчињата со псевдоахондроплазија имаат нормални параметри на раѓање и не можат да се разликуваат од незасегнатите новороденчиња. Непропорционалниот низок раст станува поочигледен со возраста, т.е. скратувањето на рацете и нозете станува очигледно на возраст од 3-5 години. Рацете и прстите се многу кратки, имаат вишок кожни набори и изразена подвижност на зглобовите. Интересно, за разлика од нив, лактот може да има ограничени движења. Лабавоста на зглобовите на колената придонесува за деформитети на долните екстремитети (genu varum, genu valgum). Општо земено, потребна е хируршка корекција, но треба да се одложи за да се добие максимална одржлива корекција. Абнормалностите на ‘рбетот се вообичаени и вклучуваат: 1) сколиоза или ‘рбетна кривина во облик на S; 2) претерана лумбална лордоза, која е абнормална навнатре со искривување на долниот дел од ‘рбетот; 3) кифоза, која е абнормална со искривување на ‘рбетот така што ‘рбетот е ненормално заоблен на врвот.
Болката, вообичаено започнува во раното детство и се засилува со вежбање. Треба да се избегнуваат активности кои ги напрегаат зглобовите, вклучително и сите контактни спортови и трамболина. Раната болка во зглобовите може да рефлектира воспалителен процес поврзан со основната патологија на хондроцитите. Остеоартритисот во раната зрелост е универзален наод кој обично се развива во хронична болка во зглобовите (артралгија) што посебно ги зафаќа колковите, глуждовите, рамото, лактите и колената. Дегенеративната болест на зглобовите е прогресивна и на крајот може да биде потребна хируршка интервенција, почнувајќи со замена на колкот, проследена со други замени на зглобови. Симптоматскиот третман со антиинфламаторни лекови се користи за справување со болката со различен степен на успех. Конечната висина на возрасните во просек е 116 см за жени и 120 см за машки лица, но тоа може да варира бидејќи некои поединци можат да достигнат висина од 150 см. Интелигенцијата и очекуваниот животен век не се засегнати, и повеќето поединци создаваат семејства и водат продуктивен, активен и исполнет живот.
Поврзани нарушувања: Псевдоахондроплазијата понекогаш се меша со ахондроплазија, но ова се различни нарушувања кои се јавуваат поради мутации во различни гени.
Дијагноза: Дијагнозата на псевдоахондроплазијата се заснова на идентификација на карактеристични клинички и радиографски наоди на абнормалните центри за раст (епифизи) и други карактеристични скелетни наоди, детална историја на пациентот и мутационо тестирање. Дијагнозата ретко се поставува при раѓање. Карактеристичните промени се развиваат со текот на времето, а тоа ја издвојува од другите состојби со низок раст. Понапредните техники на снимање, како што се магнетна резонанца (МРИ) и компјутерската томографија (КТ), можат да се користат подоцна за да се процени состојбата на скелетот, особено пред операција за корекција на скелетните малформации. Достапно е комерцијално секвенционирање на COMP генот на пациентот, што ја потврдува дијагнозата и ја идентификува точната мутација. Пренаталната дијагноза за бремености со зголемен ризик за псевдоахондроплазија се постигнува со земање мостри од хорионските ресички или амниоцентеза. Се препорачува генетско советување за да им се помогне на семејствата да ја разберат состојбата и да се обезбеди психосоцијална поддршка.
Третман: Во моментов не постои лек за псевдоахондроплазија. Хормонот за раст е формално контраиндициран бидејќи може да предизвика епифизални некрози. Третманите се насочени кон специфичните симптоми кога тие стануваат очигледни и обично бараат координирани напори на тим од специјалисти. Тимот вклучува генетичари, педијатри, специјалисти за лекување на скелетни нарушувања (ортопедски хирурзи), невролози, терапевти, и други здравствени работници кои систематски и сеопфатно ќе ги планираат потребните третмани. Специфичните терапевтски процедури и интервенции можат да варираат, во зависност од бројни фактори, како што се тежината на болеста, присуството на болка, возраста на поединецот и општото здравје. Повеќето деца имаат добар и среќен живот, иако болката во зглобовите по физичкиот напор е честа појава. Лековите за болка можат да бидат корисни во лекувањето на истата. Физичката терапија, која може да го подобри движењето на зглобовите и да избегне мускулна дегенерација (атрофија), е корисна. За абнормалностите на ‘рбетот, кај некои деца, може да биде потребна и хируршка интервенција. Oперацијата на долните екстремитети често е потребна пред фазата на зрелост. Операција за целосна замена на колк-артропластика е потребна кај повеќе од 50 % од поединците.
Истражувачки терапии: Во моментов постои едно клиничко испитување (NCT03866200/клиничко испитување.gov) кое ја тестира ефикасноста на ресвератролот – антиоксиданс, кај возрасни со псевдоахондроплазија. Се покажа дека ресвератролот, во модел на псевдоахондроплазија на глувци, го намалува воспалението, обновува одреден раст на долгите коски и веројатно ја намалува и болката.
за проектот: Гордана Лолеска, Супер радио и Здружението „Живот со предизвици“ и овој февруари, во рамките на петтата сезона од проектот „Ги запознаваме ретките болести“, Ве запознаваат со ретките болести во Република Македонија, со надеж дека преку овие нови 28 ретки дијагнози сите заедно ќе успеене да го кренеме гласот за проблемите со кои се среќаваат лицата со ретки болести, но и нивните семејства.
Првиот ден на ретки болести беше одбележан во 2008 година, точно на 29-ти февруари, „редок“ датум кој се случува само еднаш на секои четири години. Од тогаш, Денот на ретки болести се одржува секоја година на последниот ден од февруари, месец познат по тоа што има „редок“ број на денови.
Денот на ретките болести е меѓународна кампања за подигнување на свеста за ретките болести. Од почетокот во 2008-ма година, илјадници настани се организираат низ целиот свет и опфаќаат милиони луѓе. Кампањата започна како европски настан и со текот на времето стана глобален феномен, со учество на над 90 земји од целиот свет во 2018 година. Република Македонија за прв пат се вклучи во одбележување на овиј редок ден во 2013-та година.
Кампањата за Денот на Ретки Болести е за пошироката јавност, за релевантните институции и секој е добредојден да се приклучи: пациенти и семејства, организации на пациенти, медицински професионалци, истражувачи, фармацевтска индустрија, јавни здравствени институции – колку повеќе не има, толку подобро. Денот на ретките болести е можност за учесниците да бидат дел од глобалниот повик кон креаторите на политики, истражувачите, компаниите и здравствените професионалци повеќе и поефикасно да ги вклучат пациентите во истражувањата за ретки болести.
Вклучете се!
