Ги запознаваме ретките болести: ШВАНОМАТОЗА

Во месецот со најмалку дена во годината, во месецот кој и оваа година е редок по своите ретки 28 дена и во месецот кој пациентите со ретки болести го идентификуваат како СВОЈ, по седми пат ќе се обидеме поблиску да Ве запознаеме со ретките болести од кои заболува и со кои се соочува и живее населението од нашиот охридско – струшки регион. Да ги дознаеме предизвиците и проблемите со кои се соочуваат. Како ја добиваат дијагнозата? Дали има некаков лек? Колку и дали воопшто се пристапни и достапни лековите?…

ШВАНОМАТОЗА/SCHWANNOMATOSIS MKБ-10 Q85.03 ПРЕВАЛЕНЦА – точната преваленца е непозната, но се претпоставува дека е забележана кај 1/1 700 000 население.

Шваноматоза е исклучително ретко генетско нарушување кое е тесно поврзано со неврофиброматоза и се карактеризира со развој на повеќе бенигни тумори наречени шваноми на нервите низ телото. Шваномите се претежно бенигни тумори кои најчесто се јавуваат кај лица со NF2 и шваноматоза (понекогаш наречена неврофиброматоза тип III).

Се работи за ретка форма на неврофиброматоза, која опфаќа околу 2–5% од случаите. Швановите клетки се глијални клетки кои ги миелинизираат аксоните на нервните клетки. Миелинот е липидна обвивка која го забрзува спроведувањето на акционите потенцијали. Кога клетките на Шван се размножуваат вон контрола во инкапсулација, тоа се нарекува шванома. Иако шваномите се бенигни, тие стануваат штетни во оној момент кога растечкиот тумор го компресира нервот. Шваномите на аксоните на сензорните нерви предизвикуваат хронична силна болка, невролошки симптоми и други компликации, кои варираат кај засегнатите лица. Симптомите обично се појавуваат во зрелоста, често на возраст од 25 до 40 години. Претходните ознаки за шваномите вклучуваат неврином и неврилемом. Шваноматозата е ретка, но влијателна состојба за која е потребен мултидисциплинарен пристап во грижата. Раната дијагноза, индивидуализираните планови за лекување и тековните истражувања се од суштинско значење за подобрување на животот на оние кои се погодени од ова заболување. Свеста и едукацијата за шваноматозата можат да им помогнат на пациентите, семејствата и давателите на здравствена заштита за подобро да се справат со нејзините предизвици и напредок.

ЕТИОЛОГИЈА

Шваноматозата првенствено е предизвикана од мутации на два клучни гени: SMARCB1 и LZTR1, од кои и двата се туморски супресорни гени. Овие мутации ја нарушуваат регулацијата на растот и поделбата на клетките, што доведува до формирање на шваноми.

Генот за шваноматоза, наречен SMARCB1, е ген за супресор на тумор кој го регулира клеточниот циклус, растот и диференцијацијата. Пријавена е инактивирачка герминативна мутација во егзон 1 од генот за супресор на тумор SMARCB1 кај пациенти со шваноматоза. Механизмот кој ги вклучува и гените SMARCB1 и NF2 може да биде одговорен за развојот на болеста бидејќи туморската анализа на шваномите укажува на присуство на инактивирачки мутации и во гените SMARCB1 и NF2. Сепак, постојат шпекулации за вклучување на еден неидентификуван ген на шваноматоза во повеќето случаи. Некои пациенти со шваноматоза немаат SMARCB1 или NF2-мутации. Понатаму, многу пациенти покажуваат соматски мозаицизам за мутации во генот NF2 или SMARCB1, што значи дека некои соматски клетки ја имаат мутацијата, а некои ја немаат, и тоа кај истиот пациент. SMARCB1 е познат и како INI1, hSNF5 или BAF47. SMARCB1 е мутиран во дополнителни тумори, вклучително и малигни тумори на мозокот и бубрезите кај децата. Се чини дека хетерозиготите за мутации во генот SMARCB1 имаат зголемен ризик од развој на малиген тумор на бубрегот во раното детство, но ако лицата преживеат до зрелоста, тие можат да бидат предиспонирани за развој на шваноми. Некои лица со шваноматоза немаат идентификувана мутација во генот SMARCB1 или LZTR1. Во овие случаи, причината за нарушувањето е непозната. Истражувачите се сомневаат дека мутациите на други сè уште неидентификувани гени, најверојатно на хромозомот 22, исто така придонесуваат за оваа состојба. Поголемиот дел од случаите се спорадични, што значи дека се јавуваат кај лица без семејна историја на состојбата. Сепак, приближно 15–25 % од случаите се наследени преку автосомно доминантен модел, што значи дека за да се зголеми ризикот од развој на нарушувањето доволна е една мутација во копијата од генот.

СИМПТОМИ И ДИЈАГНОСТИЦИРАЊЕ

Карактеристика на шваноматозата е присуството на повеќе шваноми, кои обично ги зафаќаат периферните нерви. За разлика од неврофиброматозата тип 2 (NF2), шваноматозата ретко вклучува вестибуларни шваноми (тумори на аудитивниот нерв).

Вообичаените симптоми вклучуваат:

• повеќекратни шваноми – се манифестираат низ телото или во изолирани региони;
• шваномите се развиваат на кранијалните, спиналните и периферните нерви;
• хронична болка – понекогаш се појавува и вкочанетост, пецкање и слабост (поради компресија на нервите од туморите);
• невролошки дефицити – може да се појави слабост, вкочанетост или пецкање во погодените екстремитети поради зафаќање на нервите;
• маси или грутки – тумори опипливи под кожата или видливи при снимање.

Дијагностицирањето на шваноматоза може да биде предизвик поради преклопување на симптомите со други состојби. За потврда се користи комбинација од клиничка евалуација, сликање и генетско тестирање:

• МРИ – примарен модалитет за идентификување на шваномите, детална визуелизација, одредување големина и локација на туморите;
• возраст над 30 години – над два неинтрадермални шваноми, најмалку еден со хистолошка потврда и без докази за вестибуларен тумор на МРИ-скенирање;
• возраст под 30 години – над два неинтрадермални шваноми, најмалку еден со хистолошка потврда и без докази за вестибуларен тумор на МРИ-скенирање;
• возраст над 45 години – над два неинтрадермални шваноми, најмалку еден со хистолошка потврда и без симптоми на дисфункција на осмиот нерв;
• генетско тестирање – тестирањето за мутации во гените SMARCB1 и LZTR1 помага да се потврди дијагнозата и да се разликува шваноматозата од другите форми на неврофиброматоза;
• исклучување на NF2 – пациентите се проверуваат за вестибуларни шваноми или NF2-мутации, со што се исклучува дијагнозата на шваноматоза.

ПОСЛЕДИЦИ

Прогнозата за шваноматозата во голема мера варира и зависи од состојбата во која се наоѓаат пациентите и не влијае директно врз животниот век. Додека некои лица искусуваат симптоми кои можат да се контролираат, други се соочуваат со силна болка и инвалидитет. Хроничната болка може да има значителен ефект врз емоционалната благосостојба и врз способноста да се функционира. Како резултат на ова, пациентите можат да почувствуваат симптоми на депресија и анксиозност. Напредокот во управувањето со болката и хируршките техники ги подобрува резултатите, но прогресивната природа на болеста може значително да влијае на квалитетот на животот. Пациентите со шваноматоза немаат потешкотии во учењето.

ТРЕТМАН

Иако не постои лек за шваноматозатра, сепак третманот се фокусира на управување со симптомите и подобрување на квалитетот на живот:

• управување со болка:
• лекови – нестероидни антиинфламаторни лекови (НСАИЛ), антиконвулзиви (габапентин) или опиоиди;
• нервни блокови – инјекциите можат да обезбедат привремено олеснување за локализирана болка, особено во случаи кога хируршките интервенции се неизводливи;
• хируршка интервенција – 2,4 % до 5 % од пациентите се подложени на хируршка ресекција на нивните шваноми;
• физикална терапија – помага во одржување на мобилноста и управување со болката предизвикана од оштетување на нервите;
• психолошка поддршка – хроничната болка може да доведе до анксиозност или депресија, со што грижата за менталното здравје е од суштинско значење.

Истражувањето за генетските механизми на шваноматоза е во тек. Научниците истражуваат насочени терапии кои можат да го инхибираат растот на туморот и да обезбедат подобра контрола на болката. Генската терапија и молекуларните третмани ветуваат решавање на основните причини за нарушувањето, нудејќи надеж за поефикасни интервенции во иднина.

Здружението на пациенти Ретко е да си редок од Охрид и овој февруари, во рамките на седмата сезона од проектот ГИ ЗАПОЗНАВАМЕ РЕТКИТЕ БОЛЕСТИ 2025, Ве запознаваат со ретките болести од кои заболува населението во охридско – струшкиот регион, со застапеност на истите низ различни градови во Р.С. Македонија, со надеж дека преку овие нови 28 ретки дијагнози сите заедно ќе успееме да го кренеме гласот за проблемите со кои се соочуваат лицата со ретки болести, но и нивните семејства.

Кампањата е од информативно – едукативен карактер и на неа работеа над 60 еминентни професори и доктори од Клиничкиот центар Мајка Тереза од Скопје, како и докторите од здравствените установи од нашиот охридско – струшки регион – Охридската и Струшката болница, ЈЗУ Специјална болница за ортопедија и трауматологија “Св. Еразмо” – Охрид, ЈЗУ Специјализирана болница за превенција, лекување и рехабилитација на кардиоваскуларни заболувања “Свети Стефан” – Охрид како и доктори од многу приватни ординации од општина Охрид и општина Струга. Она што навистина загрижува е бројноста и различноста на ретките болести во овој регион. За жал, стигнавме и до информации за ултра ретки дијагнози како што се Peching syndrome,Tyrosinemia type 1,Rett syndrome, Gitelman syndrome…

Сепак надежта останува и понатаму да не води и искрено се надеваме дека ова истражување ќе ни помогне да изработиме база на податоци која ќе ни послужи за планирање на следните активности во интерес на лицата со ретки болести, на семејствата меѓусебно поврзување и размена на искуства. Она што не охрабрува и не мотивира да одиме напред е позитивниот ефект од кампањите кои ги водевме во изминатите години, свесни сме дека помогнавме и охрабривме многу пациенти и семејства да зборуваат јавно за својата болест, да соберат храброст да не исконтактираат, а секако добивме многу пофалби и од стручната медицинска фела која е сè поактивно вклучена во кампањите, а и ние упатуваме јавна благодарност затоа што без нивната помош и стручните совети немаше да успееме.

Првиот ден на ретки болести беше одбележан во 2008 година, точно на 29-ти февруари, РЕДОК датум кој се случува само еднаш на секои четири години. Од тогаш, Денот на ретки болести се одржува секоја година на последниот ден од февруари, месец познат по тоа што има РЕДОК број на денови.

Денот на ретките болести е меѓународна кампања за подигнување на свеста за ретките болести. Од почетокот во 2008-ма година, илјадници настани се организираат низ целиот свет и опфаќаат милиони луѓе. Кампањата започна како европски настан и со текот на времето стана глобален феномен, со учество на над 90 земји од целиот свет во 2018 година. Р. С. Македонија за прв пат се вклучи во одбележување на овој редок ден во 2012-та година. Кампањата за Денот на Ретки Болести е за пошироката јавност, за релевантните институции и секој е добредојден да се приклучи: пациенти и семејства, организации на пациенти, медицински професионалци, истражувачи, фармацевтска индустрија, јавни здравствени институции – колку повеќе не има, толку подобро. Денот на ретките болести е можност за учесниците да бидат дел од глобалниот повик кон креаторите на политики, истражувачите, компаниите и здравствените професионалци повеќе и поефикасно да ги вклучат пациентите во истражувањата за ретки болести.

ВКЛУЧЕТЕ СЕ!