Еден од начините на промовирање подобри меѓуетнички односи помеѓу децата е овозможување подолготраен контакт помеѓу нив што ќе овозможи создавање значајни индивидуални врски помеѓу децата.
Вообичаено кога зборуваме за етнички идентитети, размислуваме за возрасните и начините како тие ги формирааат овие знаења за себе и светот. Но што е со децата? На која возраст децата стануваат свесни за сликите и симболите кои ги идентификуваат како група? Како децата гледаат на контактот со децата кои се од различно етничко потекло од нив? Дали повеќе контакт овозможува децата попозитивно да ги оценуваат „другите“и да развиваат пријателства со нив?
Одговорите на овие прашања се неопходни за образовните политики и политиките за социјална кохезија во општество кое е мултикултурно, но и во кое етничките групи живеат во „паралелни“ светови во јавната сфера и секојдневниот живот.
Одговорите ги побаравме преку истражување со 219 ученици, Македонци и Албанци во Скопје и Тетово.
Зошто ова истражување?
Теоријата и истражувањата во социјалната психологија укажуваат дека контактот е основниот предуслов за позитивни односи помеѓу групите и индивидуалците. Стапувањето во контакт значи физичка блискост, споделување на задачи и соработка и преку искуствата стекнати низ овие контакти можеме да очекуваме дека контактот ќе придонесе кон споделување на ресурси и пријателства, како и кон прифаќање на разновидноста и реалистично гледање на мултикултурализмот. Времето и особено квалитетно поминатото време со другите влијае и врз ставовите и однесувањето кон нив, особено после конфликт.
Социјалната поделеност е дел од реалноста во Македонија. Денес во Македонија децата посетуваат настава според нивниот мајчин јазик што во голема мерка коинцидира со нивната етничка припадност. Ваквата определба на политиките, во однос на физичкиот простор и заедничките активности резултираше со преферирање на паралелизам и поделеност наспроти интеграција. Овие одделни и паралелни структури ја обликуваат средината каде што учат децата, како и нивните ставови и однесувања кон „другите“. Сепак, создавањето на инклузивни контакт-ситуации, и како резултат на тоа, поинклузивни социјални категории или идентитети е важен чекор напред кон обновување на односите помеѓу групите во ситуации на решавање на проблемите произлезени од конфликти.
За таа цел, во 2017-18 година, преку проектот „Помагање на децата!“ (Helping Kids!) се истражуваше како идентификацијата со симболите и социјалните структури на сопствената група кај децата на возраст од шест до единаесет години влијаат кон нивните ставови и однесување кон „другиот“. Се играа серија на игри прилагодена за возраста со деца од училишта каде наставата се одвива на македонски и албански јазик. На пример, децата беа запрашани дали серија од 16 парови на слики, или вкупно 32, ги поврзуваат со Албанци или Македонци. Се одбраа слики од различни аспекти на социјалниот живот, како религија, култура, храна, политика, спорт и животот во нивните средини.
Преференции, контакт и споделување
Главно, децата беа спремни да ги категоризираат сите 32 слики со една од двете групи, и тоа повеќе од само како случајност. На пример, слика од албанското знаме го асоцираа со албанската етничка група. Но, се детектираат и разлики според возраста.
На возраст од шест години, децата можат да категоризираат девет од сликите (плоштадот на Скендербег, македонското знаме, албанското знаме, македонската азбука, имам/оџа, дресот на Ренова, симболот на поддржувачите на Балистите и улица напишана на албански јазик) како македонски или албански симболи. На возраст од седум години, децата можат да категоризираат 16 од сликите и симболите со некоја етничка група додека до десетгодишна возраст сите 32 слики. Односно, како созреваат, децата подобро ги асоцираа сликите со соодветната етничка група. Резултатите укажуваат дека овие сознанија се зголемуваат со возраста, како што поминуваат повеќе време во јазично поделени паралелки и средини.
Овие сознанија кои се базирани на групните разлики се поврзани и со времето кое децата го поминуваат заедно, за квалитетот на контактот и за создадените пријателства со „другите“. Колку повеќе децата се свесни за симболите и сликите на групите кои некогаш биле во конфликт, толку повеќе ги преферираат симболите на својата група и споделуваат помалку ресурси (на пример, стикери како награда) со лица од друго етничко потекло. Тоа од друга страна, влијае врз намалување на желбата за игра со деца со друго етничко потекло, како и помалку квалитетно време поминато со нив и помалку пријателства со „другите“. Вака се чини се зајакнуваат сегрегативните тенденции во училиштата, маалата, општеството.
Сепак, светлата страна е дека претходни искуства може да се спротивстават на оваа шема на однесување. Децата кои имале повеќе контакти со оние од друга етничка група имаат и попозитивни ставови кон нив. На пример, еден татко (Албанец) чија ќерка оди во училиште каде наставата се одвива на македонски и албански јазик ни кажа: „Јас сум многу среќен што мојата ќерка ми кажува дека има многу пријатели кои се Македонци. Ова е многу позитивна вест за мене и овие пријателства ги воспостави во школо.“
Проектите кои изминатите години се спроведуваа со цели насочени кон меѓуетничка интеграција во образованието (како Проектот на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието (ПМИО), декември 2011 – март 2017; Проектите на Нансен моделот за интеркултурно образование, и др.) беа насочени кон создавање на краткотрајни и долготрајни можности за контакт помеѓу децата и наставниот и стручен кадар во претходно испланирани активности. Според пригоден примерок од експерти кои се практичари во образовните политики и политиките за социјална интеграција, нивните најголеми резултати се опфатот на ученици, училишта и наставен и стручен кадар и малите, но значајни промени во политиките (на национални и локално ниво) додека најголеми недостатоци се зависноста од странски донатори и отсуството на позитивен role-модел на возрасни во плодоносна и спонтана меѓуетничка соработка (ад-хок и недостатокот од трансфер од професионална соработка во пријателства).
Градењето мир почнува од рана возраст
Овие резултати се значајни затоа што начинот на кој децата ги перцепираат квалитетот на меѓусебните односи и споделуваат ресурси со „другите“ е важна појдовна точка во градењето на стабилни пријателски односи помеѓу различните етнички групи. Колку повеќе време децата поминуваат заедно со „другите“ толку е помала перцепцијата за социјална дистанца помеѓу нив односно повеќе им се допаѓаат, им веруваат и сакаат да си играат со „другите“. Затоа и препораките за политиките од ова истражување укажуваат дека градењето на долготраен мир треба да почне од рана возраст. Децата мора да имаат можност во рамките на училишните активности (заеднички часови, партнерски училишта, вон-наставни активности) да стапуваат во интеракција и да создаваат пријателства со оние од другите етнички групи дури и кога училиштата се моно-лингвални. „Училиштата мора да ја рефлектираат нашата мултикултурна реалност. Постои дискрепанца помеѓу она што се сервира во школите и она што се очекува од децата кога се возрасни и активни граѓани“ – ни укажа еден практичар од областа на мултиетничка интеграција во образованието (маж, Албанец).
Повеќе можности за позитивен контакт помеѓу групите се неопходни. И овие можности за контакт треба да се базираат на претпоставките за еднаквост помеѓу групите и поттикнување на активности кои се интересни и иновативни за децата, и кои се базираат на заедничкото добро. „Децата треба да им веруваат на наставниците, да согледаат дека искрено се развива меѓуетничката соработка, за да се фацилира позитивна клима за соработка со “другите“” – ни укажа истражувачка на полето на политики за интеграција (жена, Македонка).
Извор: pexels.com
Дотолку повеќе што политиките за меѓуетничка интеграција треба да се прошират и надвор од училиштата, кон местата на живеење, возрасните. Децата покажуваат спремност за физички контакт и близина до „другите“. Според укажувањата на експертите, возрасните се најслабата алка во триаголникот деца-училиште-родители. „Ефектите од контакт-ситуацијата зависат од возрасните и од нивната меѓуетничка комуникација“ – посочува практичарка од областа на мултиетничка интеграција во образованието (жена, Македонка). Ова е особено важно затоа што конфликтот во Македонија одамна заврши, но недостатокот на структурна дискусија помеѓу учениците и наставниците во наставниот курикулум за перцепциите, знаењата и чувствата поврзани во истиот, го прави „дух“ што се оживува во комуникацијата на возрасните и во општествената дискусија за политиките за прераспределба на ресурсите помеѓу групите.
Подолготраен контакт помеѓу децата и индивидуални врски помеѓу нив- препораки за политики
Земајќи ја предвид раната возраст на која децата развиваат свесност и преференција за симболите на својата етничка група, активностите кои промовираат меѓуетнички односи треба да започнат со почетокот на образованието. Исто така, постои потреба од програми за контакт кои создаваат можности за значајна интеракција и дава простор и поттик за децата да создадат лични, индивидуални односи (пријателства). Програмите треба да се градат врз основа на разбирањето на децата за симболите на другите групи и во насока на градење на взаемно прифаќање на етничките симболи и поинклузивен граѓански идентитет со симболи кои се прифатливи за сите групи. Вакви примери треба да се промовираат низ учебниците, иконографијата на училиштата и во ситуациите на меѓусебен контакт.
Наставниците и практичарите треба да дадат поддршка во градење на „безбедни“ простори за контакт каде што сите деца ќе чувствуваат дека имаат еднаков статус и заедно ќе работат кон остварување на меѓусебно значајни цели кои често се и над-етнички и општествено важни (јавно добро), како загадување на воздух. На наставниците и стручната служба треба да им се даде поддршка да служат како позитивен модел на взаемни интеракции и промоција на училиштата како места за пријателски контакт отколку како места за само една група.
Разбирањето на овие ефекти може да им помогне на проектите за помирување и градење на мир и разбирање на односите помеѓу групите.
Развивањето и зајакнувањето на попозитивни ставови за другите групи и можности за помагање помеѓу групите може да има ветувачки, долготрајни импликации за градење на поконструктивни односи помеѓу групите во Македонија.
