Во Мувембер, уште нешто за Октобрест “Здраво соборки! Утре е мојата прва хемотерапија, преплашена сум..”
Која е адресата каде што можат да се обратат пациентките кои се лекуваат од канцер на дојка за да добијат психолошка прва помош? Како да се справат со сопственото брзорастечко чувство дека заедно со градата во неповрат отишла и нивната женственост? И што, всушност, им е најважно на овие пациентки? Најдобрите лекови, заштита од државата, лекарска грижа и посветеност, поддршка и од невладиниот сектор, лична и семејна психолошка поддршка, разбирање од околината..? Списокот е долг.
Помина уште еден октомври, уште еден месец посветен на борбата против ракот на дојка. Поминаа и фанфарите за повеќе свесност за оваа болест, сликањето со паталци, распостелувањето на нивните лични приказни низ виртуелниот простор на социјалните мрежи… Помина и традиционалниот марш „Напред розово“, а и Фејсбук како по дефиниција ја исклучи рамката со розова тантела. Но, чемерот, се чини, остана и во следниот месец ноември, посветен на борба против канцерот на простата или „Мувембер“.
И овој текст токму така ќе беше објавен само ден пред да се објави надежната вест која на својот Фејсбук портал лично ја постираше министерот за здравство, Венко Филипче: „За првпат обезбедивме психолошка поддршка за пациентите со онколошки заболувања, која претставува еден од најважните сегменти за успешно лекување на болестите. Правиме сѐ пациентите подобро и побрзо да го надминат овој тежок период.“
Така, отсега секој ден на самиот влез на Клиниката за онкологија и радиотерапија во канцеларијата од лево, пациентите кои се соочуваат со онколшка болест ќе можат да побараат поддршка од психолог, кој таму ќе биде присутен секој работен ден од 7 до 15 часот. Мал чекор напред, но голем за луѓето кои гравитираат со месеци, па и години во Клиниката.
Отаде статистиките: Ако макар и бегло се погледнат статистиките за оваа болест, која само во 2018 година регрутираше уште 2 милиони нови пациентки на светско ниво, чувството на пораз нема скоро да ве напушти. И во Македонија, не е нималку оптимистичка сликата. Податоците покажуваат дека три до четири жени дневно заболуваат од карцином на дојка, а бројот на заболени двојно е зголемен изминатите десет години, така што ако во 2008 година изнесувал 600, сега е над 1.200. Болна статистика… Но, овие луѓе не се обични бројки. Од моментот на добивање дијагноза, преку времето поминато во болни третмани, потоа справувањето со последиците од нив, а секако, и честите контроли чија резултатна неизвесност убива, тие на болката, па и на смртта, секојдневно ѝ гледаат право в очи. Со секое отворање на очите наутро тоа е нивна прва помисла, секој божји ден.
„Здраво, соборки! Утре е мојата прва хемотерапија, преплашена сум. Не знам што да очекувам… ми се чини дека нема ништо пострашно… ви се обраќам вам со прашање што треба да очекувам, зашто не знам каде би можела на друго место да барам поддршка и совет“, напиша неодамна една нова членка во групите за поддршка на социјалните мрежи, поставувајќи уште едно од редицата круцијални прашања што долго време ги мачи оваа категорија пациентки. Навистина, која е точната адреса каде што се третира нивниот страв? Како да се справат со сопственото брзорастечко чувство дека заедно со градата во неповрат отишла и нивната женственост? И што, всушност, им е најважно на овие пациентки? Најдобрите лекови, заштита од државата, лекарска грижа и посветеност, поддршка и од невладиниот сектор, лична и семејна психолошка поддршка, разбирање од околината,.. долг е списокот на суштинските потреби за поголем квалитет на живот (или она што ќе остане од него) на овие луѓе. „Секако дека самиот процес на прифаќање на болеста кај личноста има одредени психолошки негативни ефекти кои го намалуваат квалитетот на живот. Емоционалниот стрес што оваа ситуација го носи, за жал, многу малку се третира. Личноста е подложна на депресивното расположение, анксиозност и пасивност, како видливи симптоми“, вели Ана Попризова, психотерапевт.
Ана Попризова, психотерапевт
На болниот да му се пристапува системски, со вклучување онколози, психотерапевти, психијатри, нутриционисти, семејни терапевти и сл., бидејќи од големо значење е болниот да развие свој систем на поддршка.
Државна главоболка и вонинституционални интервенции: Кога сите надежи се вперени кон едно место, а надежта последна умира, напорите системски да се остварат очекувањата на пациентките преоѓа во бесцелно вртење во круг. Особено кога тоа се случува во најсиромашната земја во Европа, каде што државниот апарат е поголем од самата држава, во која само за преглед со мамограф се чека со месеци. Сепак, за волја на вистината, со заеднички сили на Министерството за здравство и невладиниот сектор, а особено по притисокот од НВО секторот и неформалните Фејсбук групи создадени од плејада „паталци“, постигнат е некаков резултат и работите бележат извесно поместување од мртва точка. Имено, отсега пациентките со медицинска потврда ќе можат да си набават протеза за дојка со надомест од 310 денари (комерцијалната цена на протезата е 3.070 денари). Тоа, веројатно, во некои случаи значително ja олеснува психичката нелагода кај жените на кои како последица на болеста им била отстранета градата, а немале средства да си набават протеза. „На сите маки, ми недостасува и најважниот дел од мојата фигура“, доверливо сподели со нас пациентка на Онкологија. „Не знам колку глупаво може да звучи, но ќе бидам искрена и ќе кажам дека колку што ме плаши животот со рак, па уште и тука во оваа Македонија каде сѐ не чини, ни лекови, ни луѓе, ни здравствен систем; речиси исто толку ме плаши и животот без мојата дојка. А, наскоро очекувам да ми падне и косата“, додава таа.
На последната конференција за борба против ракот на дојка, која се одржа пролетта во Скопје, во организација на НВО „Борка – за секој нов ден“, првиот човек на Клиниката за онкологија и радиотерапија, д-р Нино Васев, повеќе пати истакна дека за пациентите кои се лекуваат од канцер нема место за штедење. Тој, исто така, говореше дека Клиниката соработува со најреномираните фармацевски куќи и за своите пациенти настојува да ги донесе најновите лекови и терапии. Сепак, нецелосната доверба во нивниот квалитет и гласините дека лековите се носат од сомнителни региони и со истечен рок на траење, го зголемува купчето наталожен смет под тепихот. Така, едни одлучуваат да си ја земат судбината во свои раце, заложуваат сѐ што имаат и чарето го бараат во приватни клиники во и надвор од Македонија, други се зафаќаат со алтернативни методи, но најголем дел од пациентите остануваат заглавени и осамени во лавиринтите на болеста и јавното здравство. Каде е тука системската грижа, меѓу другото, и за нивната психичка кондиција?
Фактор #1 – систем: „Во светот, а мислам дека некои обиди веќе се прават и кај нас, на третманот и лекувањето на болниот да му се пристапува системски, со вклучување онколози, психотерапевти, психијатри, нутриционисти, семејни терапевти и сл., бидејќи од големо значење е болниот да развие свој систем на поддршка. Ваквиот комбиниран пристап, со посета на групна терапија и со активна поддршка од семејството, може да даде добри резултати“, истакнува Попризова. Овој пристап, според неа, трае во текот на сите фази на болеста и во крајна линија завршува со развивање и зајакнување на сопствените капацитети за самопомош и свесност за начините и системите на поддршка кои болниот ги развива во процесот на лекување, односно, дека и во иднина може да се потпре на нив, да побара помош кога тоа му е потребно. Рака на срце, во текот на оваа година на настојување на администраторите на Фејсбук групата за поддршка на пациенти кои се лекуваат од рак „Љубов сме/Dashurija jeme”, а најмногу на г-ѓата Македонка Икономова Давчева, успешно беше реализиран проект со Комората на психолози чии претставници околу шест месеци држеа групни сеанси со болните жени. По ова искуство, сѐ посилни беа барањата на Икономова Давчева за етаблирање психолошки дневен центар во рамки на Клиника за онкологија и радиотерапија, кои, еве, по најновата вест, резултираа со отворање канцеларија за психолошка поддршка. Но, и покрај овие светли примери, евидентно е дека сме далеку од тоа овој пристап да биде сеопфатно системско решение во рамки на здравствените институции, иако тој доведува до позитивна промена во стилот на живот на болниот, а со тоа и во односите кои владеат во семејството и во односите со околината.
Фактор #2 – семејство: И додека секој еден заболен од канцер на само себе својствен начин се обидува да го прегрми денот стемнет од сите грижи и неизвесности, да ги издржи застрашувачките терапии и да се справи со хаосот во својата глава каде што компасот затаил во наоѓањето одговор што е правилно да јаде, да пие, да користи од козметика, да зема канабис…, за тоа време војска лакоми стручњаци ловат во матно. Па, така, посетите кај нутриционист чинат најмалку 3.000 денари, чудесните лекови и додатоци во исхраната уште повеќе, а пак, воопшто да не зборуваме за цената на канабисот, чие користење е веќе јавна тајна. Од другата страна на линијата на финансискиот и искуствен фронт заедно со болниот поредено е неговото семејство, кое во ниту еден момент не е лишено од несреќата. Како што наведува психотерапевтот Ана Попризова, ефектите од болеста не се ограничуваат само на индивидуата. Таа влијае и врз целтото семејство и може да предизвика психолошки и други импликации и кај останатите членови, бидејќи тие пружаат нега и емоционална поддршка во текот на болеста и тоа може да доведе до нивна исцрпеност. Исто така, можно е да се појават и финансиски грижи и оптоварувања. Сето ова остава трага не само на болната личност туку и на целото семејство. Едноставно кажано, целото семејство е во состојба на криза и секој член на семејството е под ризик да развие психолошки и други здравствени симптоми. Ова, секако, треба да се земе предвид и да се дава помош и на членовите на семејството.
Фактор #3 – околина: Кон крајот на летото, туристичка агенција чија општествена одговорност е рамна на херојство, одлучила да почести неколку жени заболени од канцер на дојка со еднонеделен одмор во Грција. На идејата ѝ се израдувале неколку жени од Фејсбук групата „Љубов сме/Dashurija jemi“, се пријавиле и заминале со автобус заедно со цела група. И ова патување ќе завршело мирно и во најдобар ред, доколку последните ден-два не се разболела една од овие жени и не ѝ се качила телесната температура. Грчките доктори привремено ја симнале температурата и препорачале пациентката да оди на преглед кај својот онколог. Набргу потоа, кога се патувало кон Македонија, за несреќа, жената повторно качила температура, па водичката на групата им предложила на патниците да не се застанува на фришоп туку за доброто на болната да се продолжи право кон Скопје. Реакцијата на сопатниците била најблаго речено – срамна. Се создала нервоза, се дискутирало на висок тон, а кон жената биле искажани лични навреди поврзани со нејзината болест. И како круна, прашањето на некој од групата: Што мајка бараш на одмор ако си болна од рак? Целото искуство е пренесено на Фејсбук страницата на оваа група.
За каква, впрочем, околина зборуваме ние и како да го искорениме ова мизерно однесување? Едукација во смисла на поширока општествена акција е повеќе од потребна, бидејќи во нашето општество сѐ уште владее стигмата за канцерот. Потребни се кампањи прилагодени на различни групи, преку различни медиуми и со различни пристапи за секоја наведена група. Психотерапевтот Ана Попризова вели дека кампањите што се реализираат кај нас се во насока на сензибилизација на темата, но она што недостасува се едукативни работилници или предавања за болните и нивните семејства. Многу често ниту болниот, ниту членовите на семејството не знаат како да побараат или како да пружат помош. Потребно е да се развие систем на здравствена поддршка на семејствата во процесот на прифаќање на состојбата (болеста), во фазата на третман и лекување и во фазата по завршување на процесот на лекување, во која е потребно да се развие и одржува здрав животен стил, а не болните товарот да го носат сами, во рамките на своите семејства.
И додека првата надеж за институционална психолошка поддршка полека станува реалност, се поставува прашањето дали ќе се развие и поширока општествена и граѓанска свест за сензибилноста на болните од рак и на членовите на семејствата или нивна судбина останува и понатаму тие да легнуваат навечер и да се будат наутро со истата помисла за неизвесноста на сопствениот живот, додека околината најчесто ги заобиколува и тивко си поплукува во пазувите.
