Циклус на ангажирани полски филмови – Кинотека на Македонија, мај 2025
Полската кинематографија претставува една од највпечатливите традиции во европскиот и светскиот филм, со свој јазик што ја спојува формалната иновативност и длабоката етичка преокупација со историјата, меморијата и моралната одговорност. Од Анджеј Вајда и Кишловски, до Агњешка Холанд и новите имиња на полскиот филм, постои континуитет на авторска посветеност на општествената и политичката стварност.
Сериозниот и внимателно кустиран филмски циклус насловен Полската школа на стварноста, што ќе се одржи во Кинотеката на Македонија во текот на мај 2025, претставува редок и вреден увид во визуелниот наратив и историската саморефлексија на полската кинематографија од доцниот социјализам до современите предизвици на Европа. Програмата нè води низ една филмска топографија каде што индивидуалната судбина, социјалната инерција и политичката репресија се испреплетуваат во структури на сеќавање, траума и отпор. НЕДЕЛА НА ПОЛСКИ ФИЛМ е организирана во соработка со Институтот „Адам Мицкевич“ како дел од меѓународната културна програма на Полското претседателство со Советот на Европската Унија 2025.
Циклусот го отвора Соларис, љубов моја на Куба Микурда – експериментален документарен есеј кој ги прекршува границите меѓу научната фантастика и личната болка. Филмот го препрочитува култниот роман на Станислав Лем како мапа на посттрауматска загуба и неизбришлива меморија. Преку повеќе од 70 архивски материјали од едукативни филмови од 60-тите, како и радио-драматизации на романот, Микурда создава уникатна аудиовизуелна фуга за жалоста и неможноста да се избега од сопственото минато. Интересно е да се забележи дека Лем ја започнува работата на „Соларис“ токму во годината кога Ален Ренес го објавува Хирошима мон амур, што го отвора прашањето за синхроничната појава на постмеморискиот дискурс во различни национални контексти. За Микурда, и двата текста се студии за потиснати сеќавања кои упорно бараат израз. Во оваа насока, „Соларис, љубов моја“ не е само омаж, туку и критичка ре-конфигурација на археологијата на сеќавањето – потсетник дека секој обид за реконструкција е истовремено и чин на фикција.
Во продолжение, ќе биде прикажан Слепа шанса на Криштоф Кишловски – рано ремек-дело на авторот што подоцна ќе стане познат по Декалог и трилогијата Три бои. Овој филм, структуриран како варијација на раскажување во стилот на „што ако“, ги истражува темите на случајноста, одлуките и судбината. Во контекстот на доцниот социјализам во Полска, кога граѓанската пасивност и општествената стагнација го дефинираа јавниот живот, филмот прераснува во филозофска алегорија за неможноста на поединецот да го контролира својот пат во систем кој ја негира индивидуалната автономија. Идејата за морален избор, фатализам и лична одговорност го става овој филм во директен дијалог со екзистенцијалистичката мисла на Сартр и Камјуа – но без патетика, со суптилна, речиси документаристичка прецизност.
Особено значајно место во циклусот заземаат делата на Агњешка Холанд – едно од најгласните женски авторски гласови на полската и европската кинематографија. Со Осамена жена (1981), Холанд го прикажува животот на маргините во комунистичка Полска со една искреност која ја надминува обичната критика. Филмот, поради својата храбра социјална анализа, беше забранет и својата премиера ја доживеа дури во 1987 година. Во него, сиромаштијата, мизеријата и безнадежноста се не само сценографија туку и суштина на политичкиот систем во распаѓање. Во тој поглед, филмот нуди интимна политичка историја – сведоштво за секојдневниот живот во услови на економска ерозија и морална апатија. Во неговата тишина и прозаичност, се чувствува сенката на Бела Тар и Чантал Акерман – каде што просторот и телото стануваат терени на политичко пишување.
Актери од провинција, нејзиното деби, ја отвора вратата кон друг вид критика – онаа која ја набљудува провинциската духовна и културна стагнација, обвиена во саморефлексивноста на театарот како метафора. Динамиката меѓу актерите, особено оние чии животи се обележани од компромис и резигнација, ја рефлектира пошироката општествена слика на Полска во 70-тите – општество во кое идеалите се распаѓаат во судирот со бирократијата, политичките притисоци и сопствените стравови. Наградата ФИПРЕСЦИ на Канскиот фестивал потврдува дека ова е многу повеќе од локален феномен. Театарот во филмот функционира како микрокосмос на авторефлексија, но и како лабиринт во кој хуманистичката етика се судира со колективниот цинизам.
Јадицата на Агњешка Смочинска претставува современо и жанровски експлозивно дело – сирени, хорор, музика и дистопичен реализам се спојуваат во приказна за сексуалност, глад и социјална адаптација. Нејзината алтернативна 1980-та година изгледа како сон на паднатиот комунизам, каде што месојадните суштества ги разголуваат човековите нагони и општествените фикции. Хибридноста на формата е дел од нејзината критичка функција: Смочинска ја користи хорор-естетиката не за да шокира, туку за да деконструира колективните митови и да ги прикаже психосоматските последици од политичкото потиснување.
Конечно, Зелената граница на Холанд, добитник на специјалната награда на жирито во Венеција 2023, сведочи за тоа колку нејзиниот авторски глас останува акутен и релевантен. Приказната за бегалците на границата меѓу Белорусија и Полска, заспиена Европа и граничната нечовечност, е своевидна продолжена линија од критичките перспективи на нејзините порано спомнати дела. Тука, границата не е само географска туку и етичка категорија – прашање на политички избор и морална позиција. Холанд ја проблематизира самата идеја на Европа како заедница на вредности, правејќи паралели со историскиот третман на „другиот“ во ерата на железната завеса.
Овој циклус не е само омаж на полската кинематографија – тоа е реконструкција на европската историска свест преку филм, документ за човечката борба против заборавот, политичката тортура и внатрешната апатија. Секој филм во програмата нуди не само уметничка вредност туку и контекстуализирана анализа на состојбите кои доминирале во Полска од времето на народната република до современите европски предизвици, правејќи го циклусот суштински дел од културната понуда на Кинотеката за месец мај 2025.
12 МАЈ (ПОНЕДЕЛНИК) 20:00 ч., СОЛАРИС, ЉУБОВ МОЈА, (Solaris Mon Amour)
Документарен филм, Полска
2023, 47 мин., колор, ДЦП
Режија: Куба Микурда (Kuba Mikurda)
Сценарио: Куба Микурда (Kuba Mikurda)
СОЛАРИС, ЉУБОВ МОЈА во режија на Куба Микурда, е хипнотички и емотивно набиен филмски есеј кој ја реинтерпретира иконската новела „Соларис“ на Станислав Лем низ призмата на лична загуба и посттрауматска меморија. Овој 47-минутен документарен филм, направен од архивски материјали, користи фрагменти од над 70 едукативни филмови од 60-тите години произведени во Филмското студио во Лоѓ, заедно со радио адаптации на „Соларис“ од 1962 и 1970 година. Резултатот е уникатна аудиовизуелна медитација за жалост, меморија и неможноста да се избега од минатото.
Станислав Лем започнува да го пишува својот влијателен роман „Соларис“ истата година кога излегува „Хирошима Мон Амор“ на Алан Рене. Режисерот Куба Микурда наоѓа сличност во овие навидум различни дела. За него тие се студии за посттрауматската меморија – потиснати спомени што го отвораат својот пат во свеста и бараат да се изразат.
Во таа смисла, филмот не е класична адаптација, туку психоаналитичка интерпретација, како што самиот Микурда го опишува – „сон за Соларис“. Режисерот, заедно со монтажерката Лаура Павела и композиторот Марчин Ленарчик, создава трансцендентално искуство каде црно-белите слики од научни експерименти, космосот, микроскопски организми и човечки лица се спојуваат со меланхоличен саундтрек и наративни фрагменти. Овие елементи го отсликуваат внатрешниот свет на Крис Келвин, протагонистот од „Соларис“, кој се соочува со материјализираните спомени на својата почината партнерка. Личната трагедија на Микурда – загубата на неговата партнерка Јагода Мурчињска – додава длабоко интимна димензија.
Архивските снимки, иако првично наменети за едукативни цели, се лишени од нивната оригинален едукативен контекст. Тоа се воглавно крупни и апстрактни кадри, се трансформирани во поетска нарација што го истражува човечкото искуство. Секвенците со ѕвезди, пламени, крвни клетки и технолошки уреди создаваат чувство на космичка и микроскопска интроспекција, додека нарацијата од радио-адаптациите додава емотивна тежина.
Филмот остава траен впечаток со својата способност да ги спои Лемовата фикција, историскиот контекст на повоената Полска и личните искуствата на режисерот. Темите за траумата од холокаустот, инспирирани од истражувањата на Агњешка Гајевска, се суптилно вткаени, додавајќи слој на културна и историска длабочина. СОЛАРИС, ЉУБОВ МОЈА е храбар експеримент кој ја докажува моќта на филмскиот есеј да ги истражува сложените емоции и меморијата.
Возрасна категорија: 16 години
Влезница: 150 денари
13 МАЈ (ВТОРНИК) 20:00 ч., СЛЕПА ШАНСА,(Przypadek / Blind Chance)
Игран филм, Полска
1987, 122 мин., колор, ДЦП
Режија: Криштоф Кишловски (Krzysztof Kieślowski)
Сценарио: Криштоф Кишловски (Krzysztof Kieślowski)
Улоги: Богуслав Линда (Bogusław Linda)
СЛЕПА ШАНСА на големиот полски режисер Криштоф Кишловски можеби не е толку познат филм како ДЕКАЛОГ или епската трилогија ТРИ БОЈИ, но е неговото прво големо филмско дело. Филмот е метафизичка драма која ги истражува темите на судбината, слободната волја и случајноста во животот.
Приказната го следи Витек, студент по медицина со неизвесна иднина во комунистичка Полска; Кишловски го драматизира патувањето на Витек како низа различни можности, сугерирајќи дека случајноста владее со нашите животи исто како и изборите кои ги правиме. Овие сценарија го прикажуваат Витек како комунистички активист, антикомунистички бунтовник и неутрален семеен човек, секое со свои последици и морални дилеми. Почетната точка за секоја од нив е истата сцена – на железничката станива во Лоѓ, непосредно пред тргнувањето на возот за Варшава, Витек трча да го стигне . Првиот пат, Витек го стигнува возот. Таму, тој се среќава со остарениот партиски активист, Вернер, кој му помага на Витек да стапи во контакт со неговите сè уште важни колеги. Витек се приклучува на Полската Обединета работничка партија, каде што постигнува значителен успех. Наскоро треба да оди во Франција… Втората верзија на истата приказна: Витек трча до возот, кој веќе тргнува. Не успева да стигне. Тој е сопрен од службата за заштита на железницата. Го праќаат на принудна работа. Таму го запознава Марек, опозиционер. Витек започнува со работа во подземна печатница. Тој е дури и крстен. Има шанса да лета за Франција… Трет пат го пропушта и возот. На станицата ја запознава Олга, колешка од медицината. Под нејзино влијание, тој се враќа на студиите. Потоа ќе се ожени со неа, ќе се вработи на факултет, без да се занимава со никаква политичка активност. Витек има шанса да оди на пракса во Либија, летот треба да се одвива преку Франција…
Кишловски маестрално ја користи нелинеарната наративна структура за да ја истакне кршливоста на животните избори и влијанието на случајностите. Секоја приказна е богата со детали и нуди увид во политичкиот и социјален контекст на Полска во доцните 1970-ти и раните 1980-ти, период обележан со тензии меѓу комунистичката власт и движењето „Солидарност“. Богустав Линда доставува моќна изведба, успешно портретирајќи ги различните аспекти на Витек со суптилност и емоционална длабочина. Споредните ликови, иако помалку развиени, служат како огледало на идеолошките поделби во општеството.
Визуелно, филмот е впечатлив, со кинематографијата на Кшиштоф Пакулски која користи студени тонови и динамични кадри за да ја нагласи несигурноста на Витековиот свет. Музиката е минимална, но ефективна, дозволувајќи им на дијалозите и тишината да ја носат емоционалната тежина. Сепак, филмот може да биде предизвик за гледачите кои не се запознаени со полскиот историски контекст, а неговата филозофска тежина бара активно ангажирање.
Забранет во Полска до 1987 година поради својата политичка острина, филмот останува безвременска медитација за човечката состојба и улогата на случајноста во обликувањето на нашите животи.
Ако Кишловски во филмот го користи железничкиот систем како метафора за неговите различни наративни вкрстувања, тоа може да биде и метафора за раскрсницата во неговата кариера. Со неговото третирање на метафизички теми, СЛЕПА ШАНСА го цементира Кишловски како мајстор на егзистенцијалното кино, ги најавува наредни ремек дела и нуди единствена можност да се види тој премин на еден режисер од занаетчија во вистински автор.
Возрасна категорија: 16 години
Влезница: 150 денари
14 МАЈ (СРЕДА) 20:00 ч..ОСАМЕНА ЖЕНА, (A Lonely Woman / Kobieta samotna)
Игран филм, Полска
1987, 47 мин., колор, ДЦП
Режија: Агњешка Холанд (Agnieszka Holland)
Сценарио: Агњешка Холанд (Agnieszka Holland)
Улоги: Мариа Чвалибог, Богуслав Линда, Павел Вицак (Maria Chwalibóg, Boguslaw Linda, Pawel Witczak)
ОСАМЕНА ЖЕНА на Агњешка Холанд од 1981 година нуди суров и непретенциозен поглед на животот во последните децении од комунистичката Полска Народна Република: километарски редици за продавници, сиромаштија, застрашувачки недостаток на перспективи и меѓусебни неволји.
Филмот ја следи Ирена (Марија Хвалибог), самохрана мајка и поштенска работничка, чиј живот е обележан со сиромаштија, осаменост и општествена маргинализација. Преку нејзината приказна, Холанд создава мрачен портрет на општество во кое недостигот на перспективи, километарските редици за основни намирници и меѓучовечката отуѓеност се секојдневие.
Ирена е сложен лик чија борба за достоинство и љубов е срцето на филмот. Нејзиниот живот се врти околу напорната работа, грижата за младиот син и обидите да избега од осаменоста. Кога го запознава Јацек, пензиониран рудар инвалид, се чини дека ќе најде утеха, но Холанд не нуди лесни решенија. Филмот ја истражува динамиката на нивната врска со сурова искреност, прикажувајќи ја и надежта и трагедијата што произлегува од нивната поврзаност.
Ова е филм кој во својот директен критички однос кон комунистичка Полска единствено можел да се сними во времето на „Солидарност“ и краткото политичко затоплување во 1980-1981 година. Но, за жал, филмот беше повеќе години во бункер и својата премиера ја имаше дури во 1987 година.
Холанд нема за цел да го критикува главниот лик, туку да ја претстави ситуацијата на луѓето од маргините на општеството а Полската Народна Република кои ги губи своите морални вредности.
Нејзината перспектива е лишена од евтин сентиментализам, а одличните изведби на Марија Чвалибог и Богуслав Линда го прават овој филм, еден од најтрогателните примери на социјален филм во историјата на полската кинемтагорафија.
Визуелно, филмот е намерно суров, со сива палета и клаустрофобични кадри што ја нагласуваат безизлезноста на Ирениниот свет. Сценариото, напишано од Холанд и Мачеј Карпињски, е безмилосно во прикажувањето на општествените неправди, што доведе до забрана на филмот во Полска до 1987 година поради неговата социјална критика.
Возрасна категорија: 16 години
Влезница: 150 денари
15 МАЈ (ЧЕТВРТОК) 20:00 ч.,АКТЕРИ ОД ПРОВИНЦИЈА,(Provincial Actors / Aktorzy prowincjonalni)
Игран филм, Полска
1979, 104 мин., колор, ДЦП
Режија: Агњешка Холанд (Agnieszka Holland)
Сценарио: Агњешка Холанд (Agnieszka Holland)
Улоги: Јержу Стур, Адам Ференци, Халина Лабонарска, Тадеуш Хук, Ивона Бјернацка (Jerzy Stuhr, Adam Ferency, Halina Łabonarska, Tadeusz Huk, Iwona Biernacka)
АКТЕРИ ОД ПРОВИНЦИЈА е неверојатно успешното филмското деби на Агњешка Холанд, едно од најголемите режисерски имиња на полската кинематгорафија за кој ја има добиено наградата ФИПРЕСЦИ на Канскиот филмски фестивал.
Филмот е интроспективна драма која ја истражува тензијата меѓу уметничките амбиции и суровата реалност на животот во Полска пред воведувањето на воената состојба. Сместена во мал град близу Варшава, приказната го следи Славомир, млад режисер од Варшава, кој пристигнува да постави модерна верзија на драмскиот текст Ослободување(Wyzwolenie) од Станислав Виспиањски. Неговиот ентузијазам се судира со егото и несигурностите на остарениот доаен на ансамблот Кшиштоф, кој ја гледа улогата како последна шанса за изведбата на својот живот.
Додека, за младиот Славомир се е веќе поставено според неговите замисли, Кшиштоф има свое видување од кое не се откажува и се обидува да ја врати улогата според својот став.
Заплетот на АКТЕРИ ОД ПРОВИНЦИЈА е многу едноставен филм за подготвките на една престава. Приказната се состои од актерските проби со режисерот. Но позади оваа доста едноставна премиса Агњешка Холанд го прикажува општествениот и политички конктекст што ја окружува претставата, што е и главниот фокус на филмот.
Филмот е суптилна, но остра критика на полското општество во доцните 1970-ти, прикажувајќи го чувството на стагнација и фрустрација кај обичните граѓани. Преку односите меѓу ликовите, особено Кшиштоф и неговата сопруга Ана која се помирува со својата избледена кариера во куклен театар, Холанд ги истражува темите на жртвата, амбицијата и компромисот.
Визуелно, филмот е минималистички, но ефективен. Кинематографијата на Јацек Петрицки ја нагласува клаустрофобичната атмосфера на провинцискиот театар и сивиот амбиент на градот. Холанд вешто го користи театарот како метафора за општествените улоги и борбата за идентитет во репресивен систем. Сепак, темпото може да биде бавно за некои гледачи, а фокусот на психолошките нијанси бара трпение и внимание.
И покрај тоа што АКТЕРИ ОД ПРОВИНЦИЈА жанровски треба да е комедија, филмот има бавен ритам и мрачна нишка, во фокус се анксиозностата и стравовите на актерите. Некои критичари ќе изјават дека филмот наликува на комбинација помеѓу филмовите на Ингмар Бергман и ХАНА И НЕЈЗИНИТЕ СЕСТРИ (1986) на Вуди Ален.
АКТЕРИ ОД ПРОВИНЦИЈА е повеќе од приказна за театарска продукција; тоа е коментар за уметноста, политиката и човечките аспирации во време на еден општествен систем во распаѓање. Ова филмско деби на Агњешка Холанд е добитник на наградата ФИПРЕСЦИ на Канскиот филмски фестивал во 1980 година, и ја најавува нејзината плодна кариера .
Возрасна категорија: 16 години
Влезница: 150 денари
16 МАЈ (ПЕТОК) 20:00 ч.,ЗЕЛЕНАТА ГРАНИЦА, (Zielona granica)
Игран филм, Франција, Белгија, Полска, Чешка
2023, 152 мин., Колор, ДСП
Режисер: Агњешка Холанд (Agnieszka Holland)
Сценарио: Мачеј Писук, Габриела Ларкјевич Сјечко, Агњешка Холанд (Maciej Pisuk, Gabriela Łazarkiewicz-Sieczko, Agnieszka Holland)
Улоги: Џалал Алтавил, Маја Осташевска, Томаж Влосок, Бехи Џанати Атаи (Jalal Altawil, Maja Ostaszewska, Tomasz Wlosok, Behi Djanati Atai)
Во мочуришните шуми кои ја сочинуваат т.н „зелената граница“ меѓу Белорусија и Полска, заробени се бегалци од Блискиот Исток и Африка, кои се обидуваат да стигнат до Европската унија. Во обид да ја испровоцираат Европа, бегалците се намамени до границата со пропаганда која ветува лесен премин во ЕУ. Како пион во скриена војна, испреплетени се животите на активистката Јулија, која се откажува од својот удобен живот, младиот граничар Јан и сириското семејство. Преку овие приказна Холанд создава сложена слика на моралните дилеми и човечките трагедии.
Агњешка Холанд со нејзиниот последен филм ЗЕЛЕНАТА ГРАНИЦА (добитник на Специјалната награда на жирито во Венеција 2023) отвара прашања за хуманоста и одговорноста во време на криза. Таа со сочуство го прикажува дехуманизирачкиот однос кон бегалците на границата меѓу Белорусија и Полска и го критикува европскиот одговор на мигрантската криза. Таа ќе изјави дека филмот е нејзина авторска реакција на чувството на безнадежност, на ужасни слики и сведоштва за злосторствата извршени на границите на Полска, и поконкретно во шумската област што ја дели земјата од Белорусија.
Сценариото, напишано од Холанд, Мачеј Писук и Габриела Лазаркович, како производ на темелно истражување, вклучувајќи интервјуа со бегалците, граничарите и активистите е бескомпромисно во прикажувањето на суровоста на кризата, од физичкото и психичкото страдање на бегалците до моралните конфликти на оние кои се дел од системот. Извонредната црно-бела фотографија на Томек Наумиук, со мрачни, клаустрофобични кадри на шумата, ја нагласува безнадежноста и му дава на филмот квази документарно чувство.
ЗЕЛЕНАТА ГРАНИЦА е еден од најавтентичните филмови за мигрантската криза. Холанд успева емотивно да ја внесе публиката и да ја прикаже емигрантската криза и неуспехот на Европа да се справи со ескалацијата на ксенофобијата и омразата.
Возрасна категорија: 16 години
Влезница: 150 денари
17 МАЈ (САБОТА) 20:00 ч., ЈАДИЦАТА, (Córki dancing/The Lure)
Игран филм, Полска
2015, 104 мин., колор, ДЦП
Режија: Агњешка Смочинска (Agnieszka Smoczyńska)
Сценарио: Роберт Болесто (Robert Bolesto)
Улоги: Кинга Прејс, Михалина Олжанска, Марта Мазурек, Јакуб Гиершал (Kinga Preis, Michalina Olszańska, Marta Mazurek, Jakub Gierszał)
Приказната следи две сестри-сирени, Злата и Сребрена, кои излегуваат од морето и се приклучуваат на ноќен клуб во Варшава како пејачки и стриптизерки. Додека Сребрена се вљубува во човек и се соочува со трагични избори, Злата ја прифаќа својата предаторска природа.
ЈАДИЦАТА е храбро филмско деби на полската режисерка Агњешка Смочинска. Филмот е жанровски микс од хорор и мјузикл – пар сестри месојадни сирени се исфрлени на брегот во алтернативната Полска од 80-тите за да ги истражат чудата и искушенијата на животот на копно. Нивните привлечни песни и аура од другиот свет ги прават сензација преку ноќ и почнуваат да работат како пејачки во ноќните клубови во овој негламурозен и фантастичен свет, кој го креира Смочинска. Во ова брутално и фантастично видување на оригиналната приказна за Малата сирена на Ханс Кристијан Андерсен, една од сестрите се вљубува во човек. Почнуваат да се тестираат нивните сестрински врски а да се замаглуваат границите помеѓу љубовта и инстинките за преживување. Филмот е визуелно впечатлив, со хипнотички музички секвенци и смела кинематографија. Музиката, мешавина од диско, поп и кабаретски нумери, е заразна и ја засилува бизарната атмосфера.
Една од најсилните страни на филмот е начинот на кој Смочинска го балансира шармот на мјузиклот со суровоста на хоророт. Таа создава свет каде што гламурот на ноќниот живот и морбидната природа на сирените коегзистираат во непријатна, но фасцинантна хармонија. Актерските изведби, особено на двете сестри сирени, се полни со енергија и емоции. Кореографијата, сценските настапи на сирените како и подводните сцени носат етерична убавина што го засилува митскиот аспект на приказната.
ЈАДИЦАТА е сурова бајка за полнолетството со раскошни мрачни сетови и морничава атмосфера, каде се истражуваат темите на сексуалноста, експлоатацијата и растењето со енергија и оригиналност на млада режисерка кој допрва има што да покаже.
Возрасна категорија: 16 години
Влезница: 150 денари
извор – Кинотека
